Gerommel. Ja, maar niet van CERN

“Onderzoeksresultaten naar buiten brengen die later die niet blijken te kloppen. Hebben we het dan over een blunder, gerommel?”. Bij die vraag van Kees van Dam in het NOS Journaal van donderdag aan nobelprijswetenschapper Gerard ‘t Hooft gingen mijn nekharen behoorlijk overeind staan. Het ging over de sneller-dan-licht-neutrino’s van CERN. De vraag bevatte een oordeel dat volgens mij niet erg eerlijk is: dat heeft CERN namelijk niet gedaan, dat heeft de NOS er zelf van gemaakt.

Feit is dat onderzoekers van CERN in september meetresultaten aantroffen die niet strookten met een fundamentele natuurwet: Neutrino’s die sneller lijken te gaan dan het licht. Als je het persbericht van CERN uit september terugleest, waren de wetenschappers voorzichtig en duidelijk: dit snappen we niet, het is hoogstwaarschijnlijk een (meet-)fout maar die kunnen we niet vinden; we brengen het naar buiten om anderen de mogelijkheid te geven controle-experimenten te doen.

Bij CERN besefte men zich maar al te goed wat de implicaties van het onwaarschijnlijke resultaat zouden kunnen zijn en hoe media het zouden gaan oppakken. Veel keus hadden ze echter niet, want ze gingen andere instituten vragen controle-experimenten te doen en dan gaat het onvermijdelijk rondzingen. Dan kan je niet anders dan zelf naar buiten treden. CERN deed haar gloeiende best een overreactie te beperken: het staat wel vijf keer in het persbericht. Bijvoorbeeld zo:

The strong constraints arising from these observations makes an interpretation of the OPERA measurement in terms of modification of Einstein’s theory unlikely, and give further strong reason to seek new independent measurements.

Of:

When an experiment finds an apparently unbelievable result and can find no artefact of the measurement to account for it, it’s normal procedure to invite broader scrutiny, and this is exactly what the OPERA collaboration is doing, it’s good scientific practice.

De NOS berichtte er in september zo over:

Bij een wetenschappelijke proef in CERN bij Genève is een meting gedaan waarbij deeltjes, neutrino’s, sneller zijn gegaan dan het licht. De onderzoekers van de internationale deeltjesversneller zijn verbijsterd, omdat ze dachten dat dat niet kon. Ze hebben daarom de testgegevens naar collega’s in de VS en Japan gestuurd en gevraagd de proef te herhalen in de hoop zo een bevestiging te krijgen.

Dat klopt niet helemaal -‘sneller lijken te gaan dan het licht’ zou beter zijn- maar kan door de beugel. Op 24 september wordt het al wat bouder: “Zet CERN Einstein buiten spel?” Nu schrijft de NOS:

Het CERN is zelf ook verbijsterd over de ontdekking. “Het gevoel dat de meeste mensen hebben is dat dit niet kan kloppen, dat dit niet waar kan zijn”, zei CERN-woordvoerder James Gillies. De uitkomsten van de meting worden door het CERN dan ook nog niet als officieel uitgegeven. De meting is meerdere malen uitgevoerd en gecontroleerd, maar door de omvang van de ontdekking durft het CERN nog geen zekerheid te geven.

Dat leest al wat anders: nu weet CERN het volgens de NOS eigenlijk al zeker dat ze iets spectulairs ontdekt hebben, ze moeten alleen nog even wat formaliteiten doen. Dat is heel wat anders dan wat CERN zegt. Op de redactievloer wordt het verhaal blijkbaar met de tijd steeds eendimensionaler.

Afgelopen week bracht CERN naar buiten dat er twee mogelijke meetfouten gevonden zijn. Eentje ‘verergert het probleem’ (die kreeg geen media-aandacht, past niet in het ‘verhaal’), de andere zou het kunnen verklaren.

Kees van Dam, verslaggever van de NOS, nagelde CERN vervolgens aan de schandpaal, na de volgende introductie:

“Een sensationeel bericht vorig jaar van onderzoeksinstituut CERN in Geneve: er bestaan deeltjes die sneller gaan dan het licht. Theoretische consequentie: reizen door de tijd is mogelijk.”

Tja. CERN is door roeien en ruiten gegaan om precies die beeldvorming te voorkomen, maar helaas: bij gebrek aan een wetenschapsredacteur op de redactie hanteerde de NOS de standaardaanpak: men neme een ANP-tje, vrage ‘vaste waarde’ Govert Schilling om commentaar en bezoeke daarna een nobelprijswinnaar met ‘de kritische vraag’: “Onderzoeksresultaten naar buiten brengen die later die niet blijken te kloppen. Hebben we het dan over een blunder, gerommel?”.

Ja, dat vindt ik wel ‘gerommel’. Maar niet van CERN. Het zou zoveel helpen als de in mijn ervaring zeer vakkundige redactie van de NOS een wetenschapsredacteur had voor dit soort klussen. Het is al vaak door heel veel mensen aangekaart. Oud-hoofdredacteur Hans Laroes wilde er nooit aan, die vond het onnodig. Hopelijk denkt zijn opvolger Marcel Gelauff daar anders over.

Michel

Foto: Maximilien Brice, © CERN