Leo Kouwenhoven-avond: the making of…

Afgelopen donderdag was het Leo Kouwenhoven-avond op de Nederlandse televisie. Om 20.00 u publiceerde het wetenschappelijke blad Science een artikel over Majorana’s en dat was nieuws. Aan de golf van aandacht gingen twee hectische dagen voorbereiding vooraf. Voor wie het weten wil, hieronder een ‘verslag van dag tot dag’:

Donderdag 5 april
Een mailtje van gewaardeerde collega @gabbyzegers van Stichting FOM:

“Leo (Kouwenhoven) loopt hier net binnen, de 16e komt het Majorana artikel online. Hij gaat een concept persbericht maken, dan kunnen we dat in de loop van volgende week uitsturen onder embargo!”

Oef, dat is snel. Het weekblad Science publiceert dus op 16 april al het artikel over Majorana’s. Anderhalve maand van schrijven naar peer-reviewed publicatie. Dat is waanzinnig snel en geeft ons aan de PR-kant met het paasweekend ertussen niet bijster veel voorbereidingstijd. Maar het wordt nog erger, 5 minuten later:

“Het is 12 april! dus hij moet hard aan de slag ;-). Gabby”

Daarmee is de voorbereidingstijd effectief gereduceerd tot dinsdag 10 en woensdag 11 april. Het embargo loopt af om acht uur ’s avonds op 12 april. Ik weet nog niet veel meer dan wat Nature schreef op 28 februari: Leo Kouwenhoven zou de Majorana gedetecteerd hebben, een in de jaren 30 van de vorige eeuw door Ettore Majorana voorspeld elementair deeltje.

De ervaring leert dat – als puntje bij paaltje komt – het altijd weer ingewikkelder is dan je op het eerste gezicht denkt. In dit geval: Ik ken dat verhaal niet en heb nog geen enkel ‘mandaat om de boer op te gaan’. Als je als voorlichter met een verhaal naar journalisten wilt, moet de wetenschapper je dat wel toevertrouwen anders gaat het ernstig mis: de voorlichter schept verwachtingen bij de media, die de wetenschapper voor de camera moet waarmaken. Gaat dat scheef, dan schaad je je relaties met de journalisten en heb je een hele boze wetenschapper. Het embargo van Science maakt het niet makkelijker: dit is covermateriaal, zo’n beetje de heilige graal voor wetenschappers. Dus niet Science boos maken, bijvoorbeeld door (per ongeluk) het embargo te schenden.

Wat ook niet helpt: ik heb nog niet eerder met Leo Kouwenhoven gewerkt, we kennen elkaar niet persoonlijk. Mijn eerste prioriteit: een afspraak met hem regelen en zorgen dat hij de me de regie over het communicatieproces toevertrouwt.

Maandag 9 april, eerste paasdag
Leo stuurt een drietal achtergronddocumenten rond, voor de voorbereiding en meldt dat hij dinsdag vanaf 10u in Delft is. Zodra de kids in bed liggen, trek ik een fles wijn open en zet me aan de keukentafel om op basis van de achtergrondinformatie een concept-persbericht te produceren. Het is een examen ‘Majorana’s’: als ik de regie wil, moet ik ervoor slagen. Om 23 u gaat het concept naar Leo en Gabby. Ik ben redelijk tevreden.

Dinsdag 10 april
08.20 u: mail Leo.

“Goede start, Michel. De quotes op het laatst moeten we even bespreken. Ik kan niet vanmorgen, wel vanaf 1 uur. Liefst om 1 uur. Gr.Leo”

Check. Geslaagd.

13.00 u: Ik tref Leo in zijn kantoor, vers persbericht onder de arm en met een prangende vraag: ik begrijp het verhaal, maar wat is het nieuws? Anders gezegd: wat wordt de kop in de krant en de titel van het persbericht? Leo is helder: “Wetenschappers ontdekken nieuw deeltje”. Zo stellig? Ja, zo stellig. Ik moet mijn bericht gaan aanscherpen, want ik had nog de nodige slagen om de arm gehouden.

Ik laat Leo het lijstje namen zien van media waarin ik denk dat we proactief willen komen, en die we dus vandaag moeten gaan benaderen. Op het lijstje staan BBC, ANP, NOS, RTL-Nieuws, AP, Reuters en Pauw & Witteman. De laatste hadden Leo zelf in februari al benaderd, na de publicatie in Nature. Leo gaat akkoord en is bereid om morgen zijn agenda leeg te vegen als er TV ploegen komen. Check: mandaat, ik mag ‘los’.

Dan popt ‘het probleem’ op: we hebben nul beeldmateriaal. Ik had erop gerekend een elektronenmicroscoop-opname te kunnen gebruiken, maar die maakt kans op de voorpagina van Science en mag dus niet naar buiten. Ohoh. Een verhaal dat bijna onbegrijpelijk is en geen beeld om het inzichtelijk te maken…

We spreken af fotograaf Sam Rentmeester foto’s te laten maken van Leo, de promovendi en de opstelling. Dat is in ieder geval al iets, maar op het kleinste niveau heb ik niks. Dat zit me niet lekker.

Eerste prioriteit: persbericht aanpassen. Om 16.00 u hebben we een ‘definitief concept’, het persbericht gaat met hoogste spoed naar het vertaalbureau. Nu kan ik contact gaan zoeken met media: ik bel de videoproducers van Reuters en AP en zet het daar in de week (Reuters ‘bijt’, AP vindt het uiteindelijk te lastig) en zoek contact met Jeroen Wollaars, verslaggever van het NOS Journaal (trouwe lezers kennen hem). Hij blijkt in Noorwegen te zijn voor het proces Breivik, heeft zijn handen vol en zet me door naar Ellen op de redactie. Ik kan haar morgen bellen. RTL besluit ik ook morgenochtend ‘first thing’ te doen.

Ik zoek contact met Maurits Kroeze, een student TBM met een succesvol animatiebedrijfje. Hij maakte twee jaar terug in recordtijd een animatie van de zonneboot voor me. Ik krijg ‘m niet te pakken, maar om 20.00 u belt hij terug. Hij zou het eventueel kunnen doen, maar is niet in Delft. Ik bel Leo, om te kijken of iemand aan zijn kant het op kan pakken maar dat lukt niet meteen. Animatiespoor loopt die avond dood. Balen.

Woensdag 11 april
Ik heb pappadag. Yeah right.

08.45 u: Zodra de oudste kids naar school zijn, bel ik NOS en RTL en stuur ze daarna het concept-persbericht. Of ze liefst ’s ochtends terug willen bellen, dan heb ik mijn handen nog een beetje vrij. Beide bellen terug voor meer informatie. Via de band hoor ik dat de NOS collega’s in Twente benaderd heeft en ook Robbert Dijkgraaf om te achterhalen hoe groot dit nieuws is. Het dilemma is duidelijk: het is erg moeilijk hier een goed bericht van te maken, maar kun je het risico lopen groot nieuws te missen?

RTL Nieuws doet wat ze vaak doet bij wetenschapsnieuws: ze bellen wetenschapsjournalist @govertschilling. Die verklaart naar verluid ‘dit is zo boven mijn pet, daar ga ik mijn handen niet aan branden’. RTL is ‘on their own’.

Rond half drie meldt RTL te gaan komen. De NOS meldt eind van de middag dat ze nog twijfelen, maar als ze begrijpen dat RTL en Reuters wel komen, hakken ze tien minuten later alsnog de knoop door: zij komen ook. Ik heb intussen een blok geprikt voor opnames op donderdagochtend van 10 tot 12. Reuters om 10, RTL om half 11, NOS om 11u en tussendoor nog een Trouw fotograaf. Krap, maar het kan.

12.00 u: Heen en weer naar het schoolplein. Ik heb geluk: M (4) gaat spelen bij een vriendinnetje en L (6) heeft een lang verjaardagsfeestje. Handen weer min of meer vrij tot half 5.

FOM-Collega Gabby heeft intussen de wetenschapsredacties van de kranten geïnformeerd, en Leo doet een telefonisch interview met Trouw. Ik heb intussen het telefoonnummer achterhaald van Jonathan, science editor BBC. Ze zijn druk met de aardbeving rond Indonesië, maar denken het wel te gaan pakken.

15.00 u: Pieter meldt zich, redactie De Wereld Draait Door. Intussen buzzt het rond, en hun redactie heeft er lucht van gekregen (respect!). Wellicht willen ze er wat mee. Dat is lastig, want we hebben ook een belafspraak met P&W en dat bijt elkaar. Allebei, dat kan niet. Bovendien begint DWDD om 19.30u, dus potentieel ook nog een embargo-probleem. DWDD denkt aan een berichtje in de programma-opening.

Tegelijkertijd probeert Guen mij te bellen, medewerker van Leo’s groep. Ze heeft een kennis met een bedrijfje dat animaties maakt en ze willen samen proberen alsnog een animatie en een artist impression te maken. Met nog iets meer dan 1 dag te gaan zet ik er een fles wijn op als ze in staat zijn voor morgenochtend 10u een animatie te produceren (naast de kosten uiteraard). Krankzinnig nachtwerk maar ze gaan ervoor. Ik krijg weer hoop.

Ik bel Leo voor de contactpersoon van P&W, want nu moeten we daar wel duidelijkheid gaan krijgen. De redactrice had vroege dienst, of ik morgen even kan terugbellen. Nee, dat kan niet, de tijd is te kort en er zijn ‘kapers op de kust’. Tien minuten later belt de redactrice alsnog en we praten bij. Ze checkt met de eindredacteur en geeft 10 minuten later een 90% toezegging – ze moeten alleen nog ‘iemand’ verschuiven.

18.00u: De ingrediënten van een preitaart die om half zes de oven in hadden gemoeten, kijken me verwijtend aan. Bob de Bouwer zorgt intussen voor de kids. Mijn ene lader kan de iPad en de iPhone niet meer bijbenen. Alle batterijen staan op punt van bezwijken.

Donderdag 12 april
Ik ben jarig. Hoera. OK, nu even niet, dat doen we zaterdag wel. Meteen op weg naar Technische Natuurkunde, waar ik werkplek voor mezelf zoek.

09.00 u: Een mailtje. De animatie is klaar! Het resultaat van een nacht werk is geweldig: zowel de animatie als de plaatjes zijn puik. Pffffffooeeee, een pak van mijn hart (de twee flessen heb ik al bij me). Leo heeft er intussen al een telefonisch interview met NRC opzitten, vanuit thuis.

09.04 u: Het laatste grote open eindje meldt zich: de BBC. Die hebben we nodig voor de internationale verspreiding van het nieuws, naast Reuters. We maken een interview afspraak voor 15.00 u.

Tussen 10 en 12 komen RTL, NOS, Reuters en een fotograaf langs. Vooral bij NOS en RTL is de inspanning zichtbaar: hoe maak je hier nou een begrijpelijk verhaal van voor een breed publiek?? Ik laat ze de animatie zien, wat al wat lucht geeft. OK, dat kunnen we in ieder geval in beeld brengen, dat scheelt weer. Dit is het soort sparren met journalisten waar ik erg van hou: ‘klopt het als ik het zo zeg? Kunnen we het daarmee vergelijken? Weet jij een parallel met plus en min, en iets er tussen in? Wellicht iets met een schoolbord, heb je dat ergens?’ Dat, en het verzorgen van veel koffie, helpt. Intussen laat Leo voor de camera zien dat hij een zeer goed communicator is: in hoog tempo zorgt hij voor goeie quotes en uitleg in het lab.

12.30 u: Televisieploegen zijn tevreden en vertrokken en Leo gaat over in een voorgesprek met de redacteur van Pauw en Witteman. Ik ga doen wat je op zo’n moment hoort te doen: een broodje halen voor Professor Kouwenhoven. Hij moet nog lang en een hongerklop is geen optie ;).

Tijdens het gesprek met P&W belt De Wereld Draait Door. Ze willen Leo als gast. Samen met Diederik Jekel precies om 20.00u. Dat het NOS journaal het tegelijkertijd ook doet vinden ze deze keer geen probleem. Ik breek even in het voorgesprek met P&W: hebben we een definitieve Go? Ja die hebben we. Met pijn in het hart moet ik DWDD melden dat we het niet doen. We moeten kiezen.

15.00 u: Leo doet het interview met BBC doen, en ik ga ANP bellen. Hen even voorinformeren lijkt me verstandig, anders pikken ze het op via een ander nieuwsmedium en dan is het de vraag wat er van dit extreem complexe onderwerp nog klopt. Leo doet een kort interview en ik bel er – tegen mijn gewoonte in – toch nog even achteraan: of het handig is dat we het stukje nog even meelezen op feitelijke onjuistheden? Met dit onderwerp toch even verstandig. Overigens niet nodig: het stuk is prima.

16.00 u: We besluiten dat Leo naar huis gaat, om even zijn rust te pakken. Ik verkas naar mijn normale werkplek om daar met collega Robin de website voor te bereiden.

17.30 u: Kinderen ophalen. It’s done. ‘And now we wait…’

19.30 u: SMSje! DWDD opent toch met Majorana’s, gewoon zonder ons. Wow. En een half uur voor het embargo (foeistout). Diederik doet het met passie en blaast Matthijs van Nieuwkerk van tafel. Cool.

19.45 u: RTL Nieuws heeft een prima item over Majorana’s. Ook foeistout natuurlijk, want te vroeg. Maar vakwerk van journalist Hans Schutte.

20.00 u: Ook de NOS heeft een mooi item (en nu wel NA het embargo), ook Gerri Eickhof slaagt wat mij betreft voor zijn Majorana-examen.

Op Twitter stelt wetenschapsjournalist @jeanpaulkeulen meteen dat zijns inziens het door de NOS gestelde verband tussen de Majorana’s en die van de eventuele donkere materie niet klopt. Daar heeft hij gelijk in, de ontdekking van het een zegt niets over het andere. Journalist Peter van de Ploeg (@pvdp) reageert naar mij: “ja, maar jullie suggeren het zelf”. Ik kijk nog eens naar het persbericht. Dat verband staat er strikt genomen niet, maar ik snap wel wat ze bedoelen: je kunt het inderdaad wel zo begrijpen. We hebben wellicht iets teveel geanticipeerd op de waarom-vraag: die alinea is bedoeld om uit te leggen waarom onderzoek aan Majorana’s zo interessant is. Leerpuntje voor de volgende keer.

20.30 u: Taxi rijdt voor om naar Pauw en Witteman te gaan (om 2 u zelf terugrijden lijkt me niet meer verantwoord). Ik rij samen met Kun Zuo en Victor Mourik, de promovendi die het onderzoek grotendeels hebben uitgevoerd. Deze publicatie gaat het heul goed doen op hun CV.

Aangekomen wordt Leo direct in beslag genomen door het Oog op Morgen. Het blijkt wel vaker te gebeuren: gasten van P&W doen vanaf hun locatie nog even een interview voor het Oog, dat op hetzelfde moment als P&W wordt uitgezonden.
De line-up voor P&W is ideaal: Leo mag eerst, en Wouter Bos zit aan het eind. Afhaken is dus geen optie voor de kijker. De uitzending gaat niet helemaal volgens plan. In de repetitie was een volgorde van Duplo, chip, animatie en NOS materiaal afgesproken, maar het presentatieduo houdt zich er niet aan. De ‘waarom’ vraag ligt in no-time op tafel. Ik zie de verwarring bij Leo, maar ben waarschijnlijk de enige.

24.00 u: Bier. Vrienden maken op de P&W redactie. Nog maar een bier.

01.00 u: Taxi naar huis. Licht uit. Job done. Zzzzz.

Michel