De mediatrainingen die ik samen met collega’s geef gaan in essentie maar over twee dingen: ‘controle’ en ‘sympathie’. De crux van een goed interview is om de controle te nemen, maar tegelijk de sympathie van de kijker of luisteraar niet te verspelen. Met controle zorg je ervoor dat je jouw boodschap aflevert, met sympathie zorg je ervoor dat de ontvanger je ook gelooft.
Met dit in het achterhoofd is het altijd interessant om naar verkiezingscampagnes te kijken. Lijsttrekkers spelen dit spel in de eredivisie. Dit jaar vind ik vooral het verschil tussen Roemer en Samsom interessant. Hoe gaan zij om met controle en sympathie?
Stijldansen
Meestal vergelijk ik een interview met stijldansen: journalist en geïnterviewde moeten het samen doen, maar slechts een van de twee heeft de leiding. Die bepaalt naar welke hoek van de zaal je samen danst. (dit levert me overigens bij studenten glazige blikken op. watvoordansen? 😉 ). Verreweg de meeste mensen zullen de leiding van nature aan de journalist laten. Die stelt immers de vragen. De kern van elke mediatraining is om te leren hoe je ervoor zorgt jij die leiding neemt. De theorie daarachter is vrij simpel, maar die kennis toepassen is dat niet. Heel je jeugd heeft je moeder gezegd dat je netjes de vraag moet beantwoorden, dus dat zit diep.
Sympathie
De controle nemen kan iedereen leren, maar dat is slechts de helft van het verhaal: minstens zo belangrijk is om ervoor te zorgen dat de kijker je sympathiek vindt, anders komt je boodschap niet over. Een belangrijk voordeel dat je als wetenschapper of student hebt is dat je over het algemeen aan het begin van het gesprek de sympathie van het publiek aan je zijde hebt (tenzij je natuurlijk iets vervelends uit te leggen hebt). De truc is om die sympathie niet te verspelen. Bozig of geïrriteerd worden op camera is bijna altijd een slecht idee: je verliest onmiddellijk sympathie. Een andere fout die we in de training vaker zien is de tactiek: ‘ik praat gewoon door, dan kan jij geen lastige vragen stellen’. Het geeft je weliswaar heel veel controle, maar je verliest de sympathie. Niet doen dus.
Politiek
Het speelveld van de politiek is natuurlijk veel complexer dan een enkel interview, maar het levert een schat aan bruikbare voorbeelden op voor mediatrainingen. Zet je Controle en Sympathie in een matrixje, dan krijg je vier combinaties.
Geen controle en geen sympathie zie je zelden, maar ik gebruik dit fragment van Nebahat Albayrak bij Pauw en Witteman. Ze kwam praten over haar kandidaatstelling voor het PVDA leiderschap, maar kwam vast te zitten in een discussie over haar vrouw-zijn. Ze krijgt legio kansen om ‘weg te bruggen’ bij die vragen, maar ze doet het niet. En door de zichtbare irritatie verliest ze heel veel sympathie.
Ik gebruik Balkenende in zijn nadagen vaak als voorbeeld van veel controle, maar weinig sympathie: hij gaf nooit een direct antwoord, altijd via een omweggetje. Dat maakte hem onkwetsbaar voor kritische vragen, maar een groot deel van Nederland had gewoon geen zin meer om hem te geloven. Roemer vind ik deze campagne een voorbeeld van veel sympathie en weinig controle, en Samsom heeft het momenteel allebei.
Rode Jurk
Deze campagne vond ik het optreden van Petra Grijzen in het Carre-debat boeiend. Twitter ontplofte over haar botte optreden, maar volgens mij was dit een loepzuivere test op sympathie. De inhoud (controle) deed er niet toe. Kijk met dat in het achterhoofd bijvoorbeeld nog een keer naar Roemer en Samsom. De setting is bewust provocatief, in de hoop je te verleiden om bozig of geirriteerd overkomen, waarmee je sympathie verliest. Alleen kijkend naar ‘techniek’ vind ik Samsom beter dan Roemer.
Nabespreking
Heel anders van opzet was de ‘nabespreking’ bij het sponsorbord (die ik helaas niet online terug kan vinden (iemand?)). Hier ging het juist wel om de inhoud, omdat hier het debat ‘geframed’ moet worden – dat bepaalt wat er de volgende dag in de krant staat. Daar pakte Samsom de controle door onmiddellijk weg te gaan van de hem gestelde vraag en het belang van Rutte’s uitspraken over Griekenland te benadrukken – een effectieve strategie.
Roemer kreeg de vraag of hij vond dat het wat beter was gegaan dan de vorige keer en belandde in een variant van ‘Gaat het weer een beetje meneer Dröge?’. Roemer heeft te weinig controle om uit zo’n situatie weg te komen en dan verschuift de beeldvorming richting naief (keihard geillustreerd door deze persiflage in DWDD vrijdag).
Bij de vorige verkiezingen was Rutte met voorsprong de beste in de combinatie van zowel controle als sympathie. Kijk bijvoorbeeld nog eens terug naar de manier waarop hij in 2011 met Rutger van Castricum omging. Nu lijkt het of Rutte puur op controle vaart en is het Samsom die de beide eigenschappen het beste etaleert. Het politieke spel is te complex om te stellen dat hij daarom aan een opmars bezig is, maar het zal meespelen. In ieder geval levert het een schat aan nieuw studiemateriaal op voor de komende trainingen.
Michel (stemt overigens D66)
Ik vond het optreden van Sybrand Buma bij Petra Grijzen trouwens ook erg sympathiek overkomen. Wel riskant. Een opmerking als ‘twee zoenen voor Mona Keijzer’ kan op veel manieren verkeerd worden opgevat. Bij mij kwam hij ermee weg, vooral vanwege zijn grijns.