Over waardig sterven en een onthutsende wet

Mijn vader is twee jaar geleden, op 23 augustus 2010, op een indrukwekkende manier doodgegaan. De herinnering aan die bijzondere dag koester ik, samen met het gemis en het verdriet. Dankzij onze liberale euthanasiewetgeving heeft mijn vader zelf voor dat moment mogen kiezen en daarvoor ben ik dankbaar. Tegelijkertijd ben ik nog steeds onthutst over de manier waarop euthanasie in die wet nog steeds een misdrijf is en wat dat voor huisarts en familie betekent als je het van nabij meemaakt.

We krijgen waarschijnlijk een nieuw ‘paars’ kabinet. Ik hoop dat de politici dat moment gebruiken om er een wet van te maken die niet alleen zorgvuldig, maar ook respectvol is voor nabestaanden en betrokken medici.

Dit blog is vooral een eerbetoon aan mijn vader en de manier waarop hij mij heeft laten zien hoe je waardig kunt sterven als het echt niet meer gaat. Maar het is ook een aanklacht tegen de hypocrisie van de huidige euthanasiewet.

Imposant
Mijn vader was een imposante man. Met zijn 1.92 m, brede postuur, stevige buik en forse baard was het iemand die redelijk onbekommerd door een donker steegje kon kuieren. Hij doceerde Nederlands op een school voor moeilijke opvoedgevallen en zijn sterkste wapen was zijn zware bas. Ik weet nog goed hoe hij me, toen ik rond de twintig was, een keer het zwijgen oplegde in een verhitte discussie over niks. Alleen maar met een simpele stemverheffing. Toch was dat imposante vooral uiterlijk vertoon, want het was een zachtaardige man. Mijn vader was heel goed met taal, had een geraffineerd gevoel voor humor en hij kon bijzonder eigenwijs en koppig zijn (jaja, ik hoor het u denken…)

Kanker
Een jaar of vijf geleden kreeg hij darmkanker en dat pakte niet goed uit. Na een operatie kwam het terug en in zijn lever, en chemo mocht niet meer baten. Leverkanker is vreselijk. Je lichaam kan de afvalstoffen niet meer afbreken, dus je vergiftigt van binnenuit. Mijn vader werd steeds geler en kreeg aan het eind verschrikkelijke jeuk waar niets tegen hielp. Slapen deed hij nauwelijks meer, en van arre moede ging hij ‘s nachts voetbal kijken. Tot mijn stomme verbazing, want mijn vader was een oprechte voetbalhater. Maar het leidde ‘m blijkbaar af.

Vrees
Over het eind bestond bij mijn ouders weinig twijfel. Als het niet meer zou gaan, wilde mijn vader euthanasie. Gelukkig hadden ze een huisarts die dat steunde. Alleen is één dokter niet genoeg, er moet altijd een tweede dokter komen om te kijken of de wens gegrond is. Die regel is logisch en zorgvuldig, maar mijn vader zag enorm tegen het gesprek op. Hij vreesde dat de tweede dokter bezwaren zou hebben. Die vrees bleek volledig ongegrond. Direct na het bezoek van de arts belde hij me opgelucht op om te melden: “Ik ben geslaagd voor mijn euthanasie-examen!!’ (ik zei al, mijn vader had humor, en behield dat ook op de donkerste momenten).

datum
Uiteindelijk kwam er een datum en een tijd. Op 23 augustus 2010 zou mijn vader overlijden. In de huiskamer stond een ziekenhuisbed, omdat mijn vader de trap nauwelijks meer op kon. Hij wilde per se niet meer naar een ziekenhuis. Om 10 uur kwam de dokter, een relatief jonge huisarts, zeer betrokken en zichtbaar aangedaan. Mijn vader informeerde even: ‘heb je dit wel eens eerder gedaan?’, waarop de dokter aangaf dat het op deze manier eigenlijk de eerste keer was. ‘Ach, voor mij ook, hoor’ antwoordde mijn vader.

Een half uur later ging mijn vader, na innige omhelzingen van mijn moeder, zijn zoons en zijn schoondochters in vrede heen, jeuk en pijn achterlatend. Een droevig, emotioneel, ontroerend moment, maar ook een moment van opluchting.

En toen…
Ik zou willen dat ik dit blog hier kon eindigen, maar helaas. De Nederlandse wet is zo vormgegeven dat hierboven zojuist, door een persoonlijk betrokken en geroerde huisarts, een misdrijf is begaan. Vanaf dat moment was het ons, nabestaanden, niet meer toegestaan om het ‘slachtoffer’ aan te raken. De huisarts moest eerst de gemeentelijke lijkschouwer bellen (een functie waarvan ik tot op dat moment niet wist dat ie bestond), die de omstandigheden van het misdrijf moest vaststellen.

Lijkschouwer
Deze lijkschouwer stond binnen een minuut (letterlijk) in de huiskamer waar mijn vader nog maar minuten geleden was gestorven, vergezeld door zijn stagiaire. Dit ‘misdrijf’ stond gepland, dus het stel stond om de hoek te wachten op het telefoontje. De lijkschouwer stond in de kamer, op tien meter afstand van mijn gestorven vader, en sprak de letterlijke woorden ‘ik heb geschouwd’. Waarna de ‘officials’ aan de keukentafel het nodige papierwerk gingen invullen om de dokter van strafrechtelijke vervolging te vrijwaren. Een kwartiertje later vertrokken ze weer.

Ik heb het als een koude douche ervaren.

Inbreuk
Mijn vader is op een indrukwekkende manier heengegaan. Helaas is de Nederlandse wet nog niet bij machte daar respectvol mee om te gaan (al deden de betrokkenen persoonlijk overigens hun uiterste best).  Niet alleen vind ik het een schande dat doktoren die dit doen nog steeds formeel misdadigers zijn, het is een inbreuk in wat een intiem en persoonlijk moment moet zijn.

Pas de wet aan
Onze euthanasiewet is menselijk en zorgvuldig, met waarborgen in de vorm van een verplichte tweede beoordeling. Maar we moeten ons schamen voor de halfslachtige manier waarop die  wet is gemaakt, voor de manier waarop euthanasie nog steeds een criminele daad is. Dat is niet alleen een papieren werkelijkheid, dat ervaar je dus ook echt. En dat is een beschaafd land onwaardig. PVDA en VVD formeren nu een kabinet zonder confessionele krachten. Dat geeft een kans dit te herstellen. Doen.

Michel