Dankzij mijn vorige werk heb ik veel astronauten ontmoet, de meesten vluchtig. Als je er dagelijks tussen zit besef je het niet zo, maar dat zijn bijzondere mensen. Zelfs, of wellicht: vooral, als ze heel ‘gewoon’ zijn. Umberto Guidoni bijvoorbeeld, een allervriendelijkste en bescheiden italiaan die altijd in zijn Fiat Panda naar zijn werk in Noordwijk kwam. In alles zo ontzettend precies niet ‘the right stuff’ dat het ook weer fascinerend werd. Na ESA zat hij vijf jaar in het Europees Parlement. Voor de communistische partij. Maar mijn favoriete astronautenverhaal blijft het verhaal van Lodewijk van den Berg, de astronaut die dat eigenlijk helemaal niet wilde worden. En mijn meest fascinerende ontmoeting, achteraf gezien, was met Sigmund Jähn.
Lodewijk van den Berg
Zo af en toe, eens per jaar, email ik met Lodewijk van den Berg. Meestal verontschuldigt hij zich eerst uitgebreid voor het feit dat hij me wat laat beantwoordt. Hij werkt wat minder tegenwoordig, meestal nog maar halve dagen, dus hij komt er wat minder aan toe. Voor de goede orde, Van den Berg is 82 en kristalwetenschapper. Het is een bijzonder aardige man, ik heb hem een keer of vier in het echt ontmoet. En zijn verhaal is fascinerend: Lodewijk van den Berg werd in 1985 de eerste in Nederland geboren astronaut, in Sluiskil, Zeeland, om precies te zijn. Hij was toen genaturaliseerd Amerikaan, dus de eerste Nederlander in de ruimte werd een jaar later Wubbo Ockels. Die eer en aandacht gunde Van den Berg hem overigens van harte.
Kristal-expert
Het fascinerende aan Van den Berg is dat hij helemaal geen astronaut wilde worden. In de beginjaren van de bemande ruimtevaart was het laten groeien van kristallen in de ruimte erg ‘hot’, en Van den Berg was in de jaren ’70 een autoriteit op dat terrein. NASA kwam er al snel achter dat het omscholen van een ‘right stuff’-astronaut (testpiloten) tot kristalwetenschappers onbegonnen werk was, dus men besloot tot de omgekeerde weg: dan maar een kristalwetenschapper omscholen tot astronaut. Van den Berg kreeg de opdracht om een lijst van acht kandidaten op te stellen. Helaas, hij kwam niet verder dan zeven potentiële kandidaten. Om zijn lijstje te complementeren zette hij zichzelf – met dikke bril en niet echt het fysieke voorkomen dat je van een astronaut verwacht- maar op de lijst. Waarna in de selectieprocedure iedereen afviel en hij zichzelf, tot zijn eigen verbazing, terugvond op het flightdeck van Space Shuttle Challenger. In tegenstelling tot zijn collega André Kuipers is het astronaut-zijn hem min of meer overkomen. Wat overigens niet wil zeggen dat hij er niet met volle teugen van heeft genoten. Hij kan er smakelijk over vertellen.
Duitsland
Niet alleen Nederland kent zijn officiële en officieuze ‘eerste’ astronaut. Ook in Duitsland speelt zoiets, maar dan veroorzaakt door de muur. De eerste West-Duitse astronaut is Ulf Merbold, een generatiegenoot van Wubbo Ockels. Hij vloog in 1983 naar de ruimte aan boord van Space Shuttle Colombia. In Duitsland is hij een beroemdheid, wat ik ooit aan den lijve ondervond toen ik met hem in Berlijn liep, door een rood stoplicht. Naast ons moest een auto fors op de rem om een aanrijding te voorkomen. Er ging een raampje open, waarop de bestuurder in keurig Duits de woorden sprak: ‘Herr Merbold, u loopt door rood’.
DDR
Maar Duitsland kent een veel oudere astronaut en dat is Sigmund Jähn. Hij vloog in 1978, als DDR-inwoner, met Sojoez-31 naar het Saljoet-6 ruimtestation. Slechts 9 jaar na Joeri Gagarin. Over Jähn gaat het verhaal dat er in de DDR na zijn vlucht zoveel portretten van hem hingen dat de inwoners afstanden niet meer uitdrukten in km, maar in ‘Jähn’. Der Bahnhof? Dat is 4 Jähn van hier. Buiten Duitsland werd hij later ook bekender omdat hij voorkomt in de prachtige film ‘Goodbye Lenin’.
Lift
Een jaar of tien geleden was ik in Moskou, in het Russische grondleidingscentrum TsUP. Ik weet niet meer precies voor welke missie dat was, maar wel dat ik met een paar collega’s midden in de nacht nog terug naar het hotel moest. TsUP ligt een flink eind buiten de binnenstad. We kregen een lift van een oudere man, een jaar of zeventig, in een oude Peugeot waar we met zijn vijven maar krap in pasten. Nadat we ons met enige moeite aan boord hadden geworsteld draaide de bestuurder de contactsleutel om. Er gebeurde helemaal niks. Hij zuchtte een keer en greep onder de bestuurdersstoel waar een forse moersleutel bleek te liggen. De bestuurder stapte naar buiten, opende de motorkap en gaf een paar geroutineerde tikken op de startmotor. Hij stapte in, -vroem- startte de auto en bracht ons, verder zwijgzaam, naar ons hotel. Daar aangekomen vroeg ik aan een medepassagier: ‘Wie was dat eigenlijk?’ “De bestuurder? Oh, dat was Sigmund Jähn”.
Michel
