Vanochtend kwam de Volkskrant terug op een foutief verhaal van vorige week vrijdag over alcohol. Dat vind ik netjes en het verdient respect, zoals ik vanochtend al twitterde. Die vrijdag rolde een golf media-aandacht over het land, waardoor bij veel mensen het beeld ontstond dat is bewezen dat je door elk glas alcohol 30 minuten minder lang leeft. Het is alleen niet wat er in de bewuste studie stond die de donderdag ervoor in de Lancet (een wetenschappelijk tijdschrift) werd gepubliceerd. Ik vroeg het me dit weekend al af: hoe is deze bal, met die boodschap gaan rollen? Daar viel al snel het woord ‘persbericht’, vaak genoemd als bron van alle ellende. Ik weet dat het in de praktijk vaak net even anders ligt, dus heb ik eens wat rondgevraagd. Het lijkt me goed om nog even te kijken naar hoe deze golf is ontstaan.
De krant lichtte vanochtend een tipje van die sluier op, maar draait wel een beetje om dit aspect heen. “Ook dat ene glaasje kunt u beter laten staan, dat berichtten talloze media waaronder wijzelf, Trouw, Het Parool, Het AD, NOS en RTL4”. Hoewel de Volkskrant niet verantwoordelijk is voor de keuzes van andere media (en mediadynamiek voor de gemiddelde lezer niet zo relevant is), is het woordje ‘waaronder’ toch wel opmerkelijk. Het bagatelliseert de rol van de krant wel een beetje. Want de Volkskrant was de eerste, waarna velen de krant (meestal zeer goed met wetenschap) volgden. Veel media vermeldden daar zelfs netjes bij ‘dat zegt de Volkskrant vanochtend’. Nu.nl nam het al over iets na 2 uur ’s nachts (dan komt de online krant beschikbaar), de NOS pakte het ’s ochtends vanuit de Volkskrant op.
Persbericht?
Al heel snel werd er her en der geroepen dat deze golf is ontstaan door een persbericht van het ErasmusMC. Ik was dit weekend wel benieuwd naar dat bericht, maar kon er nergens een spoor van vinden. Op de patientenwebsite van ErasmusMC was wel een bericht verschenen, en her en der werd gesuggereerd dat dit berichtje ‘het persbericht’ was waarmee dit gedoe is veroorzaakt. Dat verbaasde me al meteen. Dit is een (twijfelachtig) webberichtje dat op mij niet overkomt als een persbericht, het leek me sterk als het ziekenhuis dat actief naar media zou hebben rondgestuurd. Dat bleek ook niet zo, dit bericht is pas geplaatst na de publicatie van de Volkskrant en lijkt in de verspreiding van dit nieuws nauwelijks een rol te hebben gespeeld (in het bijsturen ervan trouwens ook niet).
Leerzaam
Dit gedoe is vervelend, zeker voor de betrokkenen, maar wat hier is gebeurd is wel leerzaam. Voor zover ik begrijp heeft een voorlichter een mailtje gestuurd met een overdrijving van het nieuws (overigens naar ik begreep met een link naar een genuanceerder Engelstalig persbericht, ik vermoed deze). De krant heeft vervolgens de studie zelf niet gecheckt, maar is deskundigen gaan bellen. Die lijken op hun beurt, ook in de vervolgaandacht zoals dit interview met BNR, niet erg scherp te hebben bewaakt waar de grens lag van wat deze studie precies bewijst en wat ze blijkbaar op basis van hun expertise in het algemeen over alcohol gebruik vinden (hier speculeer ik, ik heb de wetenschappers niet gesproken).
Wat leren we hiervan? Wetenschapsnieuws draait over drie schijven: de wetenschapper, de voorlichter en de journalist. Dit soort ontsporingen gebeuren alleen als ze alle drie hun werk niet goed genoeg doen. De voorlichter had bij het insteken zorgvuldiger kunnen zijn, de krant had het kunnen checken, en de wetenschapper had de gelegenheid bij te sturen om de grenzen van de studie te bewaken.
Feit is wel: had een van de drie iets scherper geopereerd, dan hadden we waarschijnlijk helemaal niets over dit nieuws gehoord. Met al z’n nuances was de nieuwswaarde van de studie beperkt. In dat geval was niet het brede beeld ontstaan dat bewezen is dat zelfs een glaasje per dag al heel ongezond is (Dat klopt dus niet. Ironisch genoeg: dat lijkt ook te gelden voor de daarvoor brede gedragen maar wel dubieuze perceptie dat een glaasje wijn juist goed voor je is. Geen enkele discussie is vrij van dilemma’s).
Geitenpaadjes
Wat het ook laat zien is dat het bestuderen van de rol van persberichten maar beperkte zin heeft. Heel vaak verspreidt nieuws zich niet via een persbericht dat breed wordt opgepakt, maar via journalistiek over journalistiek – dit soort geitenpaadjes. Daar zit volgens mij zelden een wreed masterplan achter: de voorlichter heeft hier gewoon gedacht ‘ach, ik tip de Volkskrant even’. Wat volgt is een cascade van op zich goede bedoelingen, dat uiteindelijk resulteert in het verkeerde resultaat.
Het laat ook de kracht zien van sociale media: het is de vraag of de krant er op teruggekomen was, als er afgelopen week niet veel Facebookpost en tweets over waren verschenen. Sociale media hebben in dit soort gevallen volgens mij een gezonde, corrigerende werking.
Ik vind het voor de kwaliteit van wetenschapscommunicatie en –journalistiek belangrijk dat we proberen dit soort processen goed te begrijpen. Deze casus is bijzonder, omdat ie laat zien hoe dit soort dingen vaak echt lopen: via geitenpaadjes en niet via persberichten. Hij is ook bijzonder omdat de Volkskrant normaal gesproken juist bekend staat om z’n stevige wetenschapsverslaggeving. Dat maakte het effect ook zo groot: de Volkskrant vertrouwend werd het vlotjes door andere media overgenomen.
Het siert de krant in ieder geval dat ze haar verantwoordelijkheid neemt en reflecteert op haar rol. Ik zou graag ook de reflectie van m’n collega voorlichter en van de betrokken wetenschappers lezen. Niet om met modder te gooien, maar om er van te leren. Uiteindelijk willen we volgens mij namelijk allemaal hetzelfde: dat wat de wetenschap ons leert zo goed mogelijk naar de maatschappij brengen.
Michel
Photo by photo-nic.co.uk nic on Unsplash
