Afgelopen week stonden de media weer vol met stukken over de affaire bij het OM, waarin de betrokkenen met naam en toenaam (en foto) worden genoemd. Zelf lees ik De Volkskrant, die er vorige week twee artikelen aan wijdde waaronder een groot stuk over twee pagina’s. Ik ben even in het online archief van m’n krant gedoken en tel tot nu toe veertien stukken met de namen erin. Communicatie is herhalen, alleen als je dingen vaak hoort, ga je ze onthouden. Dus weet een groot deel van de nieuwsconsumenten intussen welke volledige naam er bij mevrouw B, Officier van Justitie, hoort.
Kruip ajb eens in het hoofd van deze mevrouw B., en vraag je eens af hoe het is om de komende weken, maanden, en zelfs jaren boodschappen te moeten doen, op een schoolplein te staan en naar familie- en verjaardagsfeestjes te moeten. Of een nieuwe baan te moeten zoeken. En neem eens wat afstand, als ik me even tot haar mag beperken: wat heeft ze nu eigenlijk aantoonbaar misdaan? En is dit, gezien de toenemende tendens de journalistiek te framen als ‘Enemy of the People’, wel verstandig?
Mevrouw B. had een relatie op de werkvloer, heel veel meer kan ik uit de omvangrijke verslaggeving als krantenlezer niet opmaken. Daar moet haar werkgever mogelijk wel wat mee, maar erg strafbaar lijkt me dat niet. Het uitgebreide volkskrantartikel van afgelopen donderdag maakt een vergelijking tussen haar en Claire Underwood, uit de serie House of Cards. Nogal een stevige kwalificatie in mijn ogen: de Underwoods deinsden niet terug voor moord. Ze ‘deugt’ dus in ieder geval niet. Of dat klopt, ik heb geen idee als buitenstaander. Als je een misdrijf pleegt dan krijg je initialen, waarom hier dan niet?
Het gebruik van volle namen lijkt me gerechtigd als het gaat over publieke figuren, maar dat zijn ambtenaren van het Openbaar Ministerie per definitie niet. Het zijn mensen die de staat vertegenwoordigen in een rechtszaak. Wat ze ergens persoonlijk van vinden is per definitie in zo’n functie irrelevant, een belangrijk aspect van het zijn van een ‘publiek figuur’ in mijn ogen. De bron van dit verhaal komt overigens van NRC, en dat is niet voor het eerst: ik heb de indruk dat die krant sinds het aantreden van de nieuwe hoofdredacteur een aantal jaar geleden hierin veel scherper is geworden. Zo werd door NRC onlangs ook een oncoloog van het Antonie van Leeuwenhoek met naam en toenaam in de krant gezet in een metoo-affaire, met als argument: hij zat bij DWDD dus mag het want hij een bekende Nederlander. De namen in hun artikelen worden door andere media overgenomen. Maar dat NRC, het ANP, of zelfs het OM in een persbericht de namen ook gebruiken doet niet terzake: elk medium heeft haar eigen verantwoordelijkheid.
Het ergste argument in deze discussie hoorde ik in dit geval alleen voor de mannelijke partij in de affaire (voor de heer N. vind ik de discussie overigens iets ingewikkelder dan voor mevrouw B., maar geldt in principe hetzelfde) : de betrokkene heeft zich via zijn advocaat in de kwestie gemengd. Dus mag de krant z’n naam gebruiken. Dat argument vind ik verschrikkelijk: het betekent dat je je, als je in een mediastorm terecht komt, moet kiezen tussen twee kwaden. Zodra je je gaat verdedigen, is je privacy weg.
Hierover waken lijkt mij de verantwoordelijkheid van de hoofdredacties. De journalist kan alleen een afweging maken van de impact van zijn of haar eigen artikel, hij of zij is niet verantwoordelijk voor de impact van alle stukken in de krant (laat staan alle andere media). De betrokkene heeft die luxe uiteraard niet, die ondergaat de gevolgen van het totaalpakket op haar privéleven en carrière, en dat is vaak niet meer proportioneel. De journalistiek kan soms als een onstuitbare stoomtrein over iemand heen walsen.
Naast de impact op de betrokkene lijkt me dit ook niet goed voor de reputatie van de journalistiek. Dit gebeurt vaker, en de impact op mensen is fors. Die mensen ervaren dat vaak als bijzonder oneerlijk, en hun directe omgeving die de betrokkenen goed kennen vaak ook. Dat vertelt zich voort, op de bekende verjaardagsfeestjes. Ik hoor het ook veel terug in mediatrainingen: door dit soort dingen ervaren mensen de journalistiek als onveilig, en dat lijkt me voor de maatschappij en de journalistiek niet goed.
Uit Engels onderzoek (Ipsos 2018) bleek dat slechts 26% van de ondervraagden aangeeft vertrouwen te hebben dat journalisten de waarheid vertellen, waarmee ze vrijwel onderaan de lijst van beroepsgroepen staan, nipt boven politici en marketeers. Ik heb het niet onderzocht, maar heb het vermoeden dat de manier waarop de journalistiek met de privacy van mensen omgaat daar best eens iets mee te maken zou kunnen hebben. En dat vind ik een probleem, want net als een het openbaar ministerie is de journalistiek een pijler onder de rechtstaat. Een pijler waar het oprukkend populisme de aanval vol op heeft geopend: enemy of the people. Het lijkt me belangrijk om uit alle macht te voorkomen dat mensen het gevoel krijgen dat die nare en gevaarlijke boodschap ‘misschien ook wel een klein beetje waar is’.
Natuurlijk moeten de kranten schrijven over verdenkingen van niet integer gedrag bij een fundamentele pijler van de rechtstaat zoals het OM, maar het kritisch bevragen van de macht had ook prima zonder het gebruik van volledige namen gekund. ‘Trail by media’ ligt hier op de loer en die taak moeten we in een rechtstaat aan de rechter laten.
Die rechter zal er vermoed ik overigens nog wel aan te pas komen, want de carrière van mevrouw B. lijkt me geknakt, haar reputatie ligt aan diggelen. Een goede advocaat zal er vermoedelijk wel een stevige schadevergoeding van haar werkgever uitslepen, en de rechter zal de omvangrijke media-aandacht daarbij ongetwijfeld zwaar meewegen. Dat lijkt me in dit geval terecht.
Ik zou het verstandig vinden als de journalistiek wat voorzichtiger met mensen zou omgaan, ook als ze mogelijk wat misdaan hebben. Voor wat betreft de hoofdredacteur van de Volkskrant: luister ajb wat beter naar je eigen ombudsman, die zich er tot twee keer (1/2)toe in de krant over uitsprak. Hier heb je ‘m immers voor aangesteld, toch?
Michel
Photo by Jason Dent on Unsplash
Mevrouw Bloos ging wel mee op een reisje naar Thailand waar ze niets te zoeken had terwijl de ter zake deskundige moest thuisblijven. Dus zo onschuldig was ze niet, ze schuwde dit soort acties niet, die toch heel fout zijn in een organisatie als het OM.